تا آخرین ساعات یکشنبه شب به‌نظر می‌رسید که اتحادیه اروپا، روسیه و اوکراین به توافق رسیده‌اند تا گروهی از کارشناسان بین‌المللی بر از سر‌گیری جریان گاز در دو طرف مرز روسیه و اوکراین نظارت کنند. روسیه و اوکراین از یک ماه پیش بر سر قیمت گازی که مسکو به کیف می‌فروشد و همچنین هزینه‌ای که باید بابت انتقال گاز روسیه از اوکراین به اروپا بپردازد، دچار اختلاف شدید شدند. این اختلاف تا آنجا پیش رفت که در شب سال نوی میلادی روسیه جریان گاز را قطع کرد. این کار باعث شد چندین کشور اروپایی در سرمای 30 درجه زیر صفر بدون گاز بمانند. موضوع این اختلاف البته تنها قیمت گاز نیست بلکه روسیه فراتر از این، اهداف دیگری را جست‌وجو می‌کند.
مناقشه درباره قیمت گاز میان روسیه و اوکراین در هفته‌ای که گذشت بالا گرفت و سرانجام اروپا نیز از آسیب‌های قطع جریان صادرات گاز روسیه به اوکراین دچار آسیب شد. اوکراین که از بحران جهانی اقتصاد نیز به‌شدت آسیب دیده است به سختی می‌تواند خواسته‌های شرکت ملی گاز روسیه (گازپروم) را برآورده کند و برای انجام این مهم به کمک نیاز دارد.
مناقشه اخیر میان روسیه و اوکراین پس از آن شدت یافت که اوکراین اعلام کرد نمی‌تواند قیمت‌های جدید اعلام شده از سوی شرکت گازپروم را درخصوص گاز صادراتی روسیه به اوکراین بپردازد. اوکراین چهارشنبه گذشته درخواست گازپروم مبنی بر پرداخت 450 دلار بیشتر برای هر هزار مترمکعب گاز صادراتی روسیه را رد کرد.
این قیمت دو برابر بیشتر از قیمتی است که اوکراین تا به حال برای دریافت گاز از روسیه پرداخت کرده است. پیشتر دولت اوکراین اعلام کرده بود که تحت شرایطی خاص تنها برای پرداخت مبلغ 235 دلار آمادگی دارد. سه‌شنبه هفته گذشته الکساندر مدودف، معاون رئیس شرکت گازپروم در سفری که به آلمان داشت به اوکراین هشدار داد که درصورت پرداخت نکردن مبلغ مورد نظر قطع جریان گاز به اوکراین ادامه خواهد یافت و این مسئله می‌تواند آسیب‌های جدی به خطوط لوله گاز وارد کند. از آنجایی که بخش اعظمی از گاز صادراتی روسیه به اروپا از اوکراین می‌گذرد قطع جریان گاز موجب شده است تا برخی از کشورهای اروپایی نیز آسیب‌هایی را متحمل شوند. جریان صدور گاز روسیه به ترکیه، بلغارستان، یونان و مقدونیه قطع شده است. اتریش نیز اعلام کرده است که ذخایر گازی‌اش دچار آسیب شده‌اند و شرکت گازی OMV اتریش اعلام کرد که در حال حاضر برای تامین نیاز مشتریان خود از ذخایر گازی استفاده می‌کند.
بحران حتی آلمان را نیز تحت‌الشعاع قرار داد و شرکت گاز آلمان اعلام کرد فشار گازی که از لوله‌های گازی اوکراین عبور می‌کند و به آلمان می‌رسد به‌شدت کاهش یافته است. براساس اعلام شرکت ملی گاز اوکراین این بحران به خاطر کاهش 60 درصدی صدور گاز روسیه به اروپا به‌وجود آمده است. اوکراین اعلام کرده است که شرکت گازپروم روسیه به میزان 92 میلیون متر مکعب گاز به کشورهای اروپایی صادر کرده است. این در حالی است که روز دوشنبه هفته‌ای که گذشت این میزان 221 میلیون متر مکعب بود و چند روز پیش از روز دوشنبه این میزان به 300 میلیون متر مکعب می‌رسید. گازپروم اما اوکراین را مسئول بحران می‌داند. الکساندر مدودف در لندن اعلام کرد که اوکراین 3 خط لوله از 4 خط لوله گاز صادراتی روسیه به اروپا را که از اوکراین می‌گذرد بسته است. وی گفت: اروپا باید در حال حاضر اقدامی قانونی علیه اوکراین صورت دهد.
اروپا نیز در تلاش است تا با انعقاد موافقتنامه‌ای میان روسیه و اوکراین به نوعی به این بحران خاتمه دهد اما به هر حال این مناقشه بار دیگر خاطره مناقشه سال 2006 روسیه و اوکراین را زنده کرد. در آن سال نیز شرکت گازپروم گاز صادراتی به اوکراین را قطع کرد و بازهم اروپا در این میان دچار آسیب‌های جدی شد.روسیه در رأس 5 کشوری قرار دارد که بیشترین منابع گاز طبیعی جهان را در اختیار دارند.
این کشور همچنین یک چهارم گاز مورد نیاز کشورهای اروپایی را تامین می‌کند و بخش اعظمی از آن از طریق خطوط لوله‌ای که از اوکراین و بلاروس می‌گذرند به اروپا منتقل می‌شود. بنابراین می‌توان گفت که اروپا بازاری بسیار پردرآمد برای گاز تولیدی روسیه محسوب می‌شود. از سوی دیگر افزایش قیمت انرژی موجب می‌شود که اقتصاد روسیه که هم‌اکنون با تبعات بحران جهانی اقتصاد دست و پنجه نرم می‌کند، قوت بیشتری یافته و همچنین موقعیت ژئوپلیتیکی روسیه در خارج از مرزها، تقویت شود. از سوی دیگر افزایش قیمت انرژی، استانداردهای زندگی مردم روسیه را نیز بالا می‌برد و عایدی فراوانی را نصیب روسیه می‌کند. از همین طریق بود که روسیه کسری بودجه خود را طی 10 سال گذشته به صفر رساند و مازاد درآمدهایش را صرف پرداخت جلوتر از موعد بدهی‌های خارجی‌اش کرد.
همچنین روسیه با بیش از 50 میلیارد دلار ذخیره ارزی به‌تدریج نام خود را در مقام سومین کشور دارنده ذخایر ارزی جهان ثبت کرده است و این خود باعث به‌وجود آمدن نوعی اعتماد به نفس در میان دولتمردان روسیه شده است.
به عقیده بسیاری از تحلیلگران همین اعتماد به نفس است که به روسیه جرات می‌بخشد تا از صادرات انرژی خود به‌عنوان سلاحی قدرتمند در سیاست خارجی استفاده کند که یکی از موارد استفاده آن اعمال فشار بر اوکراین درخصوص قیمت گاز در سال 2006 بود. روسیه با قطع جریان گاز اوکراین آن هم در فصل زمستان از دولت کی‌یف خواست تا تغییرات مورد نظر خود را در عرصه سیاسی این کشور اجرا کند. البته روسیه تنها در مورد اوکراین دست به این کار نزده است. روسیه با کشورهایی نظیر بلاروس، ترکمنستان و گرجستان نیز معامله‌ای مشابه را صورت داده است. بسیاری از تحلیلگران بر این عقیده‌‌اند که اقدام روسیه برای افزایش گاز صادراتی به اوکراین تلاشی سیاسی بوده است که با هدف زیر فشار قرار دادن دولت کی‌یف صورت گرفته است. روسیه از زمان جنگ ماه اوت با گرجستان، روابط بسیار تیره‌ای را با اوکراین تجربه کرده است و همواره این کشور را به حمایت گسترده از گرجستان در آن جنگ متهم می‌کند.
روسیه، اوکراین را عامل اصلی فروش سلاح به گرجستان می‌داند. از سوی دیگر با نزدیک شدن موعد انتخابات در اوکراین و بحران سیاسی در این کشور شاید روسیه سعی داشته باشد تا با ایجاد بی‌ثباتی در اوکراین زمینه را برای روی کار آمدن دولت مورد نظر خود در اوکراین فراهم کند. البته مناقشه روسیه و اوکراین تنها یک روی ماجراست و مسکو مناقشه‌ای مشابه را البته با شدت کمتر با اروپا نیز دارد. خلل در روابط روسیه و اتحادیه اروپا در حوزه انرژی از ژانویه سال 2005 و پس از ماجرای اختلاف روسیه و اوکراین درخصوص قیمت گاز صادراتی به این کشور ایجاد شد. در آن زمان روسیه برای مدتی گاز صادراتی به اروپا را قطع کرد و این اتفاق باعث شد تا کشورهای اروپایی به فکر تامین منبعی جایگزین برای تهیه گاز مورد نیازشان بیفتند. در آن زمان گزینه‌هایی نظیر آفریقای جنوبی و نروژ مطرح شد و برخی از کشورهای اروپایی هم برنامه‌های انرژی هسته‌ای را در دستور کار خود قرار دادند. البته اروپا خواه ناخواه یکی از بزرگترین مصرف‌کنندگان انرژی است که برای تامین 65 درصد از نیاز خود به منابع خارجی وابسته است. از سوی دیگر کمپانی گازپروم نیز همچنان به‌دنبال بازارهای بیشتر در اروپا است.
از آنجایی که نیاز اروپا به منابع خارجی برای تامین انرژی مورد نیازش سال به سال افزایش می‌یابد تحلیلگران پیش‌بینی می‌کنند که باز هم کمپانی گازپروم روسیه به صرفه‌ترین، آخرین و تنها گزینه قدرتمند اروپا برای تامین انرژی مورد نیازش است. اروپا مجبور است به هر صورتی که می‌تواند با این کمپانی کنار بیاید چون تنها این کمپانی غول‌پیکر روسی است که می‌تواند نیاز فزاینده اروپا به انرژی را به‌صورت تمام و کمال برآورده کند. بنابراین واضح است که کمک اروپا به اوکراین برای حل مشکلات خود با کمپانی گازپروم تنها راه‌حل پیش‌‌پای سران اتحادیه اروپا است و این دقیقا همان کاری است که اتحادیه اروپا در حال حاضر انجام می‌دهد.
